Herkesin zaman zaman canı sıkılır. Bu günlük can sıkıntıları ara ara yokladığında ne yaparsınız?
Bazı durumlarda psikologlar, bu tür nöbetler sırasında insanların ara ara can sıkıntısının aksi doğasıyla baş edebilmek için porno izlediğini, mastürbasyon yaptığını ya da seks ile ilgili düşüncelerle meşgul olduğunu tespit etmiştir. Bununla birlikte, can sıkıntısı gibi günlük bir deneyimin aynı zamanda insanların hayatın anlamı algısını da tehdit edebileceği o kadar bilinmez.
İnsanların Covid-19 salgını sırasında daha fazla porno izlediğini biliyor muydunuz [1] ? Beklendiği üzere, birçok insan, günlük yaşamlarında getirilen kısıtlamalar göz önüne alındığında, normalden daha fazla sıkıldıklarını bildirmişlerdi [2]. Nitekim, salgından önce de psikologlar daha genel olarak, seksin can sıkıntısından uzaklaşmak için uyarıcı bir araç olarak kullanılabildiğini bulmuşlardı [3]. Buna paralel olarak, insanın canının sıkılmasının, hayatında bir anlam eksikliği olduğuna dair derin bir duyguyla bağlantılı olabileceğine dair araştırmaların sayısı da giderek artmaktadır. Gerçekten de insanların bu hisle baş edebilmek için başvurduğu yollardan bir tanesi de seks gibi haz veren eylemlerden yararlanarak ondan kaçmaya çalışmaktır. Bu ilişkileri daha detaylıca anlayabilmek için öncelikle can sıkıntısının hayattaki anlam eksikliği ile nasıl bağlantılı olduğunu ve seksin bu deneyimlerden bir kaçış işlevi olarak görülebileceğini öne süren teorik çerçeveyi açıklamak isterim.
Can sıkıntısı psikolojideki uyarılma [4] ve dikkat kaynaklı teoriler de [5] dahil olmak üzere farklı perspektiflerden yararlanarak da ele alınmıştır. Diğer araştırmacılarsa can sıkıntısını incelemek adına insanların hayatlarındaki bir anlam hissine sahip olma ihtiyaçlarına odaklanan varoluşçu psikoloji yaklaşımından yararlanmaktadır. Bu yaklaşım dahilinde [6] can sıkıntısı, insanların hayatta anlam ihtiyacına yönelik bir tehdit olarak anlaşılabilir. Bunun nedir şudur; can sıkıntısı kişinin hayatının amaç ve değer algısından yoksun olduğuna işaret eder [7]. Buna yanıt olarak canı sıkılan insanlar kendilerini tatminsiz ve vesveseli hissederler ki bu da onları daha büyük anlam hissi sunan aktiviteler peşinden gitmeye motive eder. Mesela, hayatta anlam hissi yeniden var etmek için, canı sıkkın insanlar kendilerini ülkelerindeki alt gruplarla [8] sıkı bir şekilde özdeşleştirebilirler. Keza, canı sıkılan insanlar hayır işi yapmak [9] ya da kahramanlarını daha fazla idolleştirmek [10] gibi daha toplumcul davranışlarda da bulunabilirler. Toplu açıdan bakıldığında, bu anlamlı aktiviteler, kişinin can sıkıntısının işaret ettiği hayatındaki anlamsızlık hissini telafi etmek için yapılır.
Varoluşsal Kaçış
2006 yılında psikolog Arnaud Wisman, insanların hayatın anlamına yönelik tehditlere alternatif olarak seksi kullanarak nasıl başa çıkabileceğine dair yeni bir çerçevenin ana hatlarını çizdi [11, 12]. Wisman’ın ‘varoluşçu kaçış hipotezine’ göre, can sıkıntısı gibi hayatlarının anlamına yönelik bir tehdit yaşamış insanlar, artan bir öz farkındalık algısı deneyimlerler. Genellikle insanlar, zevk düşkünlüğü içeren sağlıksız beslenme veya alkol içmek gibi çok az öz farkındalık gerektiren davranışlarda bulunarak bu tür öz farkındalık anlarını azaltmaya çalışırlar. İnsanlar, bu kaçış eylemlerinde bulunarak, artan öz farkındalık hallerini azaltırlar ve böylece can sıkıntısını ve onun hayatın anlamına olan tehdidini algılama ve düşünme kabiliyetlerini de azaltmış olurlar.
Mesela, şimdiye kadar yapılmış kaçış üzerine yapılan araştırmalarda, Arnaud Wisman, Nathan Heflick ve Jamie Goldenberg [13], nihai ölümlerinin (ölüm belirginliği olarak bilinir) farkına vardırılmasıyla sebebiyle hayattaki anlam duygularının tehdit altında olduğunu hisseden insanların, dışarıya çıktıkları bir gecede daha fazla alkol tükettiğini bulmuşlardır. Wisman, özellikle düşük öz saygıya sahip insanların kaçışa yönelme ihtimalinin yüksek olduğunu, zira yüksek öz saygıya sahip kişilerin yaşamın anlamına yönelik tehditlere karşı savunmak için genellikle değerli niteliklerini onayladıklarını ileri sürmektedir. Hatta Wisman ve meslektaşları, bir kaçış yolu olarak daha fazla alkol tüketen insanların daha düşük öz saygısı bildirme olasılığına yatkın olduklarını bulmuşlardır. (Bununla birlikte, ‘varoluşçu kaçış hipotezini destekleyen bu kanıtlara rağmen, ‘terör yönetim teorisi’ [14] olarak bilinen ölüm belirginliği araştırmasını yorumlamak için kullanılan esas teorik çerçevesinin bazı kısımları hala aktif olarak tartışılmaktadır. Bunun sebebi, ‘terör yönetim teorisinin’ ölüm belirginliğinin sosyal dış gruplara karşı olumsuz tutumlara yol açtığına dair temel öngörülerinin son araştırmalar tarafından desteklenmemiş olmasıdır [15].)
Can sıkıntısının psikolojik etkileri de ‘varoluşçu kaçış hipotezi’ kullanarak araştırılmıştır [16]. Örneğin, bizim araştırmamızda, devamlı olarak can sıkıntısı deneyimleyen insanların günlük bazda daha fazla karbonhidrat, yağ ve protein tüketme olasılıklarının daha yüksek olduğunu tespit ettik. Dahası, katılımcılara can sıkıntısı yaşatmak için basit bir puzzle yaptırarak veya sıkıcı bir belgesel izleterek manipüle ettiğimizde, kraker gibi sağlıklı bir atıştırmalık yemek yerine şeker gibi sağlıksız bir atıştırmalık yeme olasılıklarının daha yüksek olduğunu tespit ettik. Yani, can sıkıntısı insanları hayatlarındaki anlam eksikliğini, benliği büyük ölçüde içermeyen uyarıcı ve zevk düşkünü aktivitelere kaçarak gidermeye yönlendirir. Önceki araştırmamızla tutarlı olarak, meslektaşlarım ve ben yakın bir zamanda insanların hayattaki algılanan anlam arayışının eksikliğiyle baş edebilmek için can sıkıntısından bir kaçış olarak seksi kullanıp kullanmadıklarını test ettik.
Epeyce Canı Sıkkın: Can Sıkıntısından Kaçış Olarak Seks
Araştırmamızda ilk olarak erkeklerin sansasyonel seks biçimlerine olan ilgisinin nasıl can sıkıntısından bir kaçış işlevi gördüğünü araştırdık [17]. Hayatta can sıkıntısı ve anlamsızlığa duyarlı hetero ve biseksüel erkeklerin, cinsel sansasyonlara (örn. seksin fiziksel yönlerinden keyif alma, pornografi izleme, yeni ve heyecan verici cinsel deneyimler ve sansasyonlar deneme) daha fazla ilgilendiklerini ve gündelik, bağlılık içermeyen cinsel ilişkilere karşı daha olumlu tutumlar sergilediklerini tespit ettik. Bilhassa ilk çalışmamızda katılımcılarımıza can sıkıntısına olan hassaslıklarını, hayatlarının ne derece anlamsız olduğunu hissettiklerini ve gündelik cinsel ilişkiler ve cinsel sansasyon arayışına yönelik tutumlarını ölçen bir anket doldurmalarını istedik. Sonuçlarımızda, hayatlarında daha düşük düzeyde anlam olduğunu bildiren erkeklerin can sıkıntısına karşı da daha hassas olduklarını bildirmeye daha yatkın olduğunu tespit ettik. Bu durumda; can sıkıntısı, cinsel sansasyon arayışı ve rastgele sekse sebep olabiliyor.
İkinci çalışmamızda, katılımcıların genel olarak hoş olmayan deneyimlerle başa çıkmak için seksi bir başa çıkma mekanizması olarak kullanıp kullanmadıklarını ölçen ek bir anket ekledik. Ankette katılımcılardan, seksi günlük hayatlarındaki kaygı ve streslerden kaçmak ve herhangi bir duygusal acı ile baş etmek için ne ölçüde kullandıklarını bildirmelerini istedik. Tahminlerimizle tutarlı olarak, daha fazla anlamsızlık ve can sıkıntısına yatkınlık bildiren erkeklerin seksi bir başa çıkma stratejisi ve kaçış biçimi olarak kullandıklarını da bildirme olasılıklarının daha yüksek olduğunu tespit ettik. Buna karşılık; seksin bir kaçış aracı olarak kullanılması, artan cinsel sansasyon arayışı ve rastgele seks tutumlarının daha fazla onaylanmasıyla ilişkilendirildi.
Son olarak, can sıkıntısının ve onun seks ile olan ilişkisinin farklı kişilik özelliklerine sahip erkekleri nasıl etkileyebileceğini araştırdık. Öncelikle daha dışa dönük, nevrotik veya yeni deneyimlere açık olan erkeklerin sıkılmaya daha yatkın olduklarını ve sansasyonel ve rastgele seksi bir kaçış aracı olarak kullandıklarını tespit ettik. Öte yandan; düzenli, verimli veya empati sahibi olmakla ilişkilendirilen kişilik özellikleri taşıyan erkeklerin can sıkıntısı bildirme olasılıklarıyla beraber seksi de bir kaçış olarak kullanma olasılıklarının da daha düşük olduğunu tespit ettik. Yani seks, belirli kişilik özelliklerine sahip erkekler için can sıkıntısına tepki olarak daha erişilebilir bir kaçış yolu olabiliyor.
Bildiğimiz kadarıyla sansasyonel cinsel davranışların ve rastgele seks tutumlarının can sıkıntısının anlamsızlığından bir kaçış olarak kullanılabileceğini öneren ilk çalışma bizim çalışmamızdı. Ayrıca bizim çalışmalarımızın varoluşsal kaçış araştırmalarına seksi bir kaçış olarak kullanımını dahil eden ilk çalışmalardan biri olduğunun kanaatindeyiz. Gelecekte de kadınların, farklı cinsel yönelimlere sahip insanların ve diğer psikolojik özelliklere (düşük öz saygısına sahip olmak gibi) taşıyan insanları da can sıkıntısının akabinde seksi bir kaçış olarak kullanıp kullanmadıklarını araştırmaya niyetliyiz. Ayrıca hedonist seks biçimlerinin can sıkıntısının anlamsızlığından etkili bir kaçış olup olmaması hala bilinmemekte; öyle olduğunu varsayarsak da uzun vadede etkili olup olmadığı hala meçhul [12].
Sonuç olarak; araştırmamız ve seçtiğimiz teorik çerçeve, can sıkıntısının işaret ettiği anlamsızlıktan seks yoluyla kaçmanın ille de kötü olduğunu öne sürmüyor. Varoluşsal tehditlerle karşılaşan pek çok insan, tehdit anlarında kendimizi canlı ve memnun hissetmemizi sağlayacak, elimizin altında hayatın sorunlarından bir kaçışımızın olmasının yararlı olacağını pekâlâ düşünebilir. Daha genel anlamda, pozitif psikolojik araştırmalar, anlamlı ve amaç veren deneyimlerin yanı sıra, seks gibi zevk veren yaşam deneyimlerine sahip olmanın da önemli olduğunu göstermiştir [18]. Arnaud Wisman ve Jamie Goldenberg tarafından yapılan diğer varoluşçu psikoloji araştırmaları; insanların, örneğin çocuk yapmaları gibi, seksten de bir anlam türetebileceklerini göstermiştir [19]. Yine de can sıkıntısından kaçmak için seks haddinden fazla veya uygunsuz bir şekilde kullanılırsa, bu araştırmadan gerçekte yaşanabilecek önemli uygulamalar elde edilebilir. Cinsel davranışları etkileyen bazı psikolojik mekanizmaların belirlenmesiyle, can sıkıntısına ve anlamsızlığa özellikle yatkın kişiler, zararlı cinsel davranışlarda bulunmak yerine alternatif başa çıkma mekanizmaları öğrenebilirler [20].
Andrew Moynihan tarafından yazılmıştır.
Düzenleyen : Marlene Werner ve Matthew Baldwin
Çeviri : Ege Cansın Aydoğdu
Çeviriyi Düzenleyen : Havva Nur Akbulut
Yazının asli haline buradan ulaşabilirsiniz: https://www.in-mind.org/article/when-i-get-that-boring-feeling-sex-as-escape-from-boredom
Kaynakça
[1] Zattoni, F., Gül, M., Soligo, M., Morlacco, A., Motterle, G., Collavino, J., Barneschi, A. C., Moschini, M., & Moro, F. D. (2020). The impact of COVID-19 pandemic on pornography habits: A global analysis of Google Trends. International Journal of Impotence Research. https://doi.org/10.1038/s41443-020-00380-w
[2] Westgate, E., Buttrick, N., Lin, Y., & El Helou, G. M., Agostini, M., Bélanger, J. J., Gützkow, B., Kreienkamp, J., Abakoumkin, G., Abdul Khaiyom, J. H., Ahmedi, V., Akkas, H., Almenara, C. A., Atta, M., Bagci, S. C., Basel, S., Berisha Kida, E., Bernardo, A. B. I., Chobthamkit, P., …Leander, N. P. (2021). Pandemic boredom: Predicting boredom and its consequences during self-isolation and quarantine. https://doi.org/10.21334/osf.io/78kma
[3] Gana, K., Trouillet, R., Martin, B., & Toffart, T., L. (2001). The relationship between boredom proneness and solitary sexual behaviors in adults. Social Behavior & Personality: An International Journal, 29, 385-389. https://doi.org/10.2224/sbp.2001.29.4.385
[4] Merrifield, C., & Danckert, J. (2014). Characterizing the psychophysiological signature of boredom. Experimental Brain Research, 232, 481-491. https://doi.org/10.1007/s00221-013-3755-2
[5] Hunter, A., & Eastwood, J. D. (2018). Does state boredom cause failures of attention? Examining the relations between trait boredom, state boredom, and sustained attention. Experimental Brain Research, 236, 2483-2492. https://doi.org/10.1007/s00221-016-4749-7
[6] Heine, S. J., Proulx, T., & Vohs, K. D. (2006). The meaning maintenance model: On the coherence of social motivations. Personality and Social Psychology Review, 10, 88-110. https://doi.org:10.1207/s15327957pspr1002_1
[7] Van Tilburg, W. A. P., & Igou, E. R. (2017a). Boredom begs to differ: Differentiation from other negative emotions. Emotion, 17, 309-322. https://doi.org/10.1037/emo0000233
[8] Van Tilburg, W. A. P., & Igou, E. R. (2011). On boredom and social identity: A pragmatic meaning-regulation approach. Personality and Social Psychology Bulletin, 37, 1679-1691. https://doi.org/10.1177/0146167211418530
[9] Van Tilburg, W. A. P., & Igou, E. R. (2017b). Can boredom help? Increased prosocial intentions in response to boredom. Self and Identity, 16, 82-96. https://doi.org/10.1080/15298868.2016.1218925
[10] Coughlan, G., Igou, E. R., Van Tilburg, W. A. P., Kinsella, E. L., & Ritchie, T. D. (2019). On boredom and perceptions of heroes: A meaning-regulation approach to heroism. Journal of Humanistic Psychology, 59, 455-473. https://doi.org/10.1177/0022167817705281
[11] Wisman, A. (2006). Digging in terror management theory: To ‘use’ or ‘lose’ the symbolic self? Psychological Inquiry, 17, 319-327. https://doi.org/10.1080/10478400701369468
[12] Moynihan, A. B., Igou, E. R., & Van Tilburg, W. A. P. (2021). Existential escape of the bored: A review of meaning-regulation processes under boredom. European Review of Social Psychology, 32, 161-200. https://doi.org/10.1080/10463283.2020.1829347
[13] Wisman, A., Heflick, N., & Goldenberg, J. L. (2015). The great escape: The role of self-esteem and self-related cognition in terror management. Journal of Experimental Social Psychology, 60, 121-132. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2015.05.006
[14] Greenberg, J., Pyszczynski, T., & Solomon, S. (1997). Terror management theory of self-esteem and cultural worldviews: Empirical assessments and conceptual refinements. Advances in Experimental Social Psychology, 29, 61-141. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60016-7
[15] Klein, R. A., Cook, C. L., Ebersole, C. R., Vitiello, C. A., Nosek, B. A., Ahn, P., Brady, A. J., Chartier, C. R., Christopherson, C. D., Clay, S., Collisson, B., Crawford, J. T., Cromar, R., Gardiner, G., Gosnell, C. L., Grahe, J., Hall, C., Howard, I., Joy-Gaba, J.A., Kolb, M., … Ratliff, K. A. (2019, December 11). Many labs 4: Failure to replicate mortality salience effect with and without original author involvement. https://doi.org/10.31234/osf.io/vef2c
[16] Moynihan, A. B., Van Tilburg, W. A. P., Igou. E. R., Wisman, A., Donnelly, A. E., & Mulcaire, J. (2015). Eaten up by boredom: Consuming food to escape awareness of the bored self. Frontiers in Psychology, 6: 369. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.00369
[17] Moynihan, A. B., Igou, E. R., & Van Tilburg, W. A. P. (2021). Bored stiff: The relationship between meaninglessness, sexual sensation seeking, and promiscuous attitudes via boredom susceptibility. Personality & Individual Differences. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110295
[18] Peterson, C., Park, N., & Seligman, M. E. P. (2005). Orientations to happiness and life satisfaction. Journal of Happiness Studies, 6, 25-41.https://doi.org/10.1007/s10902-004-1278-z
[19] Wisman, A. & Goldenberg, J. L. (2006). From the grave to the cradle: Evidence that mortality salience engenders a desire for offspring. Journal of Personality and Social Psychology, 89, 46-61. https://doi.org/10.1037/0022-3514.89.1.46
[20] Reid, R. C., Carpenter, B. N., & Lloyd, T. Q. (2009). Assessing psychological symptoms patterns of patients seeking help for hypersexual behavior. Sexual and Relationship Therapy, 24, 47–63. https://doi.org/10.1080/14681990802702141
